معرفی
پایش و ارزشیابی هر طرح، به خصوص طرح‌های کلان نظام سلامت مانند طرح تحول سلامت ابعاد و مراحل مختلفی دارد که هرکدام از دستگاه‌ها در سطوح مختلف به انجام بخشی از آن می‌پردازند. به طور مثال در سطح بیمارستان یا مراکز ارائۀ خدمت، مدیر و مسئول هر واحد، ابعادی از موضوع را پایش می‌کنند که به طور عمده جنبه‌های فنی خدمت را در بر می‌گیرد. لذا نقش مؤسسۀ ملی تحقیقات سلامت جمهوری اسلامی ایران در این گونه طرح‌ها، نظارت بر واحدهای ارائه خدمت نیست، بلکه تلاش می‌کند تا چارچوب کلی را در نظر بگیرد که در نهایت مشخص می‌کند آیا مجموعۀ اقدامات، مسیر درستی دارند و اهداف اصلی سلامت کشور را محقق می‌کنند یا خیر و لذا نقش آن در این زمینه، پایش کلان فرایندها و اثربخشی طرح است و اجرای این موضوع منافاتی با نقش نظارتی سایر دستگاه‌های اجرایی ندارد و البته هیچ یک رد کنندۀ دیگری نبوده و مکمل همدیگر هستند.
برای پایش و ارزیابی طرح تحول سلامت، مؤسسه هم‌‌زمان با معرفی رسمی طرح، اقدامات را از اردیبهشت سال ۱۳۹۳ آغاز کرد. در ابتدا بر اساس مداخلات ارائه شده با مسئولین برنامه‌ها، شاخص‌هایی تدوین شد و در سال ابتدایی برنامه، شاخص‌های درون‌داد و برون‌داد بررسی شد و سپس مقرر شد این ارزیابی در قالب چارچوب مشخص و منطقی پیش برود. مؤسسه از همان ابتدا دو هدف مهم هم‌سو با پوشش همگانی سلامت، دسترسی به خدمات برای تمام اقشار با حفاظت مالی مناسب را در دستور کار ارزیابی قرار داد. بر این اساس، برای ارزیابی همه جانبۀ این مهم، این چارچوب و اهداف با مدل لوجیک (درون‌داد، برون‌داد، پیامد و اثر) انطباق داده شد. براساس مدل جهانی ارائه شده برای پوشش همگانی سلامت، طرح تحول سلامت به عنوان مهم‌ترین برنامۀ اجرا شده در نظام سلامت جمهوری اسلامی ایران، برای پایش پوشش همگانی سلامت، هدف قرار گرفت و همانند تمام کشورها، چارچوبی ارائه شد. مطابق این چارچوب و نتایج تعیین منابع داده‌ها، داده‌های جاری نظام ثبت اطلاعات، امکان تأمین اطلاعات را در این مرحله نداشت و نیاز به مطالعات در این زمینه وجود داشت. بررسی شاخص‌ها در این مرحله نشان داد که اگر تمام شاخص‌های موجود، برای پایش پیشرفت و بررسی طرح تحول سلامت به سمت پوشش همگانی سلامت ارائه شوند، لازم است چندین پروژه انجام شود تا دستیابی به این شاخص‌ها امکان‌پذیر باشند. لذا بر اساس لیست شاخص‌ها، مهم‌ترین پژوهش‌های مورد نیاز لیست شدند.
برخی پیمایش های مورد نیاز برای ارزیابی طرح تحول سلامت
• حساب‌های ملی سلامت
• مطالعۀ هزینه‌‌‌درآمد خانوار
• مطالعۀ پاسخ‌گویی نظام سلامت
• مطالعۀ بهره‌مندی از خدمات سلامت
• مطالعۀ شاخص‌های چندگانۀ سلامت و بیماری
• مطالعۀ عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر
• بررسی رضایت بیمار و ارائه‌دهندۀ خدمت
•مطالعۀ نظرسنجی فصلی از پزشکان شاغل در بیمارستان‌های دانشگاهی دولتی وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و بیمارستان‌های غیر وابسته درخصوص مداخلات انجام‌شده در قالب طرح تحول سلامت؛
• مطالعۀ نظرسنجی فصلی از پرستاران شاغل در بیمارستان‌های دانشگاهی دولتی وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و بیمارستان‌های غیر وابسته (تأمین اجتماعی، خصوصی، سایر ادارات، خیریه و...) در خصوص مداخلات انجام شده در قالب طرح تحول سلامت؛
• مطالعۀ نظرسنجی فصلی از پزشکان شاغل در مناطق محروم با هدف دسترسی مردم به ارائه‌دهندگان تخصصی؛
• مطالعۀ فصلی تعیین میزان تأمین دارو و تجهیزات پزشکی در خارج از زنجیره تأمین بیمارستان
• ارزیابی فصلی عملکرد سامانۀ ۱۶۹۰ که برای رسیدگی به شکایات مردم از پرداخت‌های غیررسمی
• مطالعه نظرسنجی از مردم در خصوص پرداخت‌های غیررسمی در بیمارستان‌های دولتی.
فهرست اقدامات انجام شده
اقدام اول. گزارش اول ارزیابی طرح تحول سلامت (ارزیابی حوزه درمان)
اقدام دوم. نظرسنجی از مدیران میانی درخصوص اجرای طرح تحول سلامت
اقدام سوم. برگزاری همایش نقد طرح تحول سلامت
اقدام چهارم. ارائه مدل ارزیابی طرح تحول در قالب پوشش همگانی سلامت
اقدام پنجم. انجام ارزیابی اول سازمان جهانی بهداشت
اقدام هفتم. انجام ارزیابی دوم طرح تحول توسط مشاوران خارجی
اقدام هشتم. شروع اقدامات برای استقرار خرید راهبردی
اقدام نهم. انعقاد تفاهم نامه با سازمان جهانی بهداشت، برای تدوین گزارش جامع سلامت در جمهوری اسلامی ایران
اقدام یازدهم. تدوین مداوم گزاره برگ ها، به ویژه بر اساس سؤالات مطرح و نیاز سیاست گذار
اقدام دوازدهم. تدوین گزارش ارزیابی نظام سلامت، بر اساس مدل بین المللی (گزارش دیده بانی نظام سلامت)